ص:2

شصت و دوم: اجتهاد خلیفه، درباره نماز خواندن پس از نماز عصر35

شصت و هشت: منع از دو متعه36

شصت و نه: متعة زنان37

دو متعه: متعة حج و متعة زنان39

نگاهی به مسئله دو متعه40

متعه در قرآن43

بخوانید و بخندید یا بگریید46

هفتاد و هشت: اجتهاد خلیفه در مورد شراب و آیه های آن47

هشتادم: خلیفه و توسعه دو مسجد49

هشتاد و یکم50

هشتاد و دوم: نظر خلیفه دربارة خوردن گوشت50

هشتاد و سوم: خلیفه و مرد یهودی50

هشتاد و پنجم: اجتهاد خلیفه در مصادره دارایی های کارگزاران51

هشتاد و ششم: نظر خلیفه در خریدن شتر51

هشتاد و هفتم: نظر خلیفه در بیت المقدس52

هشتاد و هشتم: نظر خلیفه درباره مجوس53

هشتاد و نهم: روزة ماه رجب54

نودم: اجتهاد خلیفه در سؤال از مشکلات قرآن55

نود و دوم: نهی خلیفه از حدیث56

نود و سوم: باز هم نهی از کتابت سنن58

نود و چهارم: نظر خلیفه دربارة کتاب ها59

نود و پنجم: خلیفه و قرائت ها63

نود و ششم: اجتهاد خلیفه در نام ها و کنیه ها64

نود و هفتم: خلیفه پسرش را بعد از اجرای حد، دوباره حد می زند66

نود و هشتم: خلیفه نمی داند روز عید چه بخواند؟67

نود و نهم: خلیفه و معانی الفاظ68

صدمین: روزه همه سال68

ترجمه آیه69

نتیجه بحث70

کرامتی دربارة این حدیث76

ماجرا چه بود؟77

ص:4

میزان اندازه دانش آن هاست و پروردگار تو داناتر است که چه کسانی به شاهراه هدایت اند.پس حمد و ثنا برای خداست که ما را به این راه هدایت فرمود و اگر هدایت او نبود ما به این شاهراه، ره پیدا نمی کردیم.

و سلام بر بندگان برگزیدة خدا کسانی که درودهایی از پروردگارشان در پوشش رحمت همواره به ایشان نثار می شود و آنان هدایت یافتگان حقیقی اند.

الأمینی

ص:6

حتی از مخالفان شیعه، هم چون شاه ولی الله دهلوی و محمود آلوسی به آن ماجرا اعتراف دارند:

ولادت علی (علیه السلام) در کعبه، امری مشهور است و در کتب فریقین نیز، از آن یاد شده است.

علی (علیه السلام) به شکرانه مولود کعبه بت ها را از پشت کعبه پایین آورد. سیّد رضا هندی این معنی را در قصیده ای آورده است.

پس علّامه امینی (رضی الله عنه) اسم شانزده کتاب اهل سنّت را ذکر کرده که این حکایت را نقل کرده اند.

علّامه امینی (رضی الله عنه) پنجاه تن از علمای شیعه را نام می برد که میرزا محمّد علی اردوباری، ادیب نجف، پنجاهمین آنان است. چنان که قاضی ابو البختری هم در آن موضوع، کتابی ویژه تألیف کرده و عده ای هم حکایت آن ولادت را به نظم کشیده اند که علّامه امینی (رضی الله عنه) تعداد آن ها را بالغ بر چهل نفر می داند، از جمله شاعر مسیحی، پولس سلامه که می گوید:

(کعبه اللهِ فیِ الشَّدائِد تَرجِی فَهِیَ جِسرُ العَبید لِلمَعبود ...)

کعبه خدا که به آن در سختی ها بسته می شود و آن پل بندگان به سوی معبود است. مسجد الحرام از شادی تبسمی کرد و سنگ ها سرود سر دادند. در آن روز دو فجر رخ داد. یکی فجر صبح و دیگری فجر آن ولادت.

ص:8

روزگار می گذرد، اما او چنان صبح روشن باقی می ماند و هر روز، فجری تازه در وجودش می دمد(1).

حدیث اَنَا مدینة العِلم ...

شمس الدین مالکی، از غدیریه سرایان، در قصیده خویش از فضیلت های فراوان علی (علیه السلام) سخن گفته و در وصف او می سراید:

شمشیر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) داماد و پسر عموی پیامبر، ابوالحسنین، همسر زهرای بتول و از جمله: باب مدینه علم رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) .

علّامه امینی (رضی الله عنه) در الغدیر یکصد و چهل و سه مورد نام می برد که حدیث «اَنَا مَدیِنَه العِلم ...» را آورده اند.(2) همچنین بیش از پنجاه حدیث، در ردّ سخن ابن حزم، در دانش و اعلمیّت علی (علیه السلام) در میان صحابه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ، مطرح کرده است.

پیامبر فرمود: من شهر دانش هستم و علی باب آن و هر کس خواهان علم باشد باید از باب آن وارد شود.

آن گاه علامه امینی یازده حدیث دیگر به همان مضمون مطرح کرده است و از آن جمله است: علی برادر من و از من است، من از او هستم و او در دانش من، وصی و جانشین من است.(1)

در این میان عبدالرحمن بن عوف سر رسید و پرسید درباره چه صحبت می کردید؟

عمر مسئله را گفت: عبدالرحمن گفت: شنیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هرگاه یکی از شما در رکعت یک و سه شک کند، بنا را به رکعت یک بگذارد؛ اگر در دو و سه شک کند بنا را به رکعت دو بگذارد؛ و در صورت شک میان سه و چهار بنا را به رکعت سه بگذارد تا آن که اشتباه در زیادت باشد. سپس قبل از سلام دو سجده به جا آورد و سلام گوید.

این امر به صورت دیگری بدون تفاوت زیاد نقل شده است. علّامه امینی می نویسد: آیا تعجب نمی کنید که خلیفه حکم شک در رکعات نماز را که مسئله ای مورد ابتلا است و شب و روز یک نوبت با آن سروکار دارد، نمی داند و از غلامی می پرسد و او هم نمی داند تا عبدالرحمن بن عوف جواب می دهد

آدمی مبهوت می ماند و نمی داند چه بگوید و کسی را که اعلم اصحاب دانسته اند میزان آگاهی او از احکام، این اندازه پایین است و زهی بیچاره امّتی که داناترینشان این است. روزی ما ز خوان قدر این نواله بود!

(کَبرَت کَلَمِةُ تَخرُجُ مِن اَفواهِهِم إن یَقُولونِ اِلّا کذباً)(1)

چه سخن بزرگی از دهان هایشان بیرون می آید و جز دروغ نگویند.

ص:13

خدایا مرا در مشکلی که فرزند ابی طالب در آن حضور ندارد باقی مدار.

نظیر این قصّه را در زمان عثمان هم نقل کرده اند. اما در آنجا تا عثمان از حکم آگاهی یابد و جلو گیرد آن زن بیچاره سنگ سار شده بود.(1)

عمر گفت: خدایا مرا ببخش همة مردم از عمر داناترند و برگشت بر منبر و نشست و گفت: ای مردم من شما را از مهریه افزون بر چهارصد درهم منع کردم، اکنون می گویم: هرکه بخواهد از مال خود هرچه بخواهد بدهد.(1)

علّامه امینی (رضی الله عنه) این ماجرا را به 9 صورت از منابع مختلف آورده است. در متن روایات تفاوت هایی وجود دارد، لیکن اصل قضیه همان است.

بیان کرده و به آن عمل کنید. آن چه را نشناختید، به پروردگار آن، واگذارید.

این حدیث هم با تعبیرهای متفاوت گزارش شده و محدثان و صاحبان سنن آن را آورده اند، همین مطلب از ابوبکر نیز گزارش شده است. ابن حجر در توجیه مسئله می گوید، شاید آن کلمه عربی نبوده که بر دو خلیفه پوشیده مانده است.(1)

علّامه امینی (رضی الله عنه) می نویسد: چگونه پیشوایان لغت و ادب عربی این کلمه را در معجم های خود آورده اند، بدون اشاره به این که آن واژه دخیل است. به فرض اگر کلمه عربی هم نباشد، کلمه های دیگر آیه آن را توضیح می دهد. اما هدف ابن حجر آنست که از دو خلیفه هرچند با زورگویی، دفاع کرده باشد و درصحیح بخاری چه بسیار از احادیث است که دست تحریف در آن ها بازی کرده است.

این زن چیست؟ گفتند: زن دیوانة فلان قبیله است. زنا کرده و عمر دستور رجم او را داده است. فرمود:(1)

او را برگردانید. سپس نزد عمر آمد و فرمود: ای امیر آیا نشنیده ای رسول خدا فرمود: قلم تکلیف از سه تن برداشته شده: 1- بچه تا به سن بلوغ برسد؛ 2- شخص خواب تا بیدار شود؛ 3- دیوانه و عقل باخته تا بهبود یابد. این همان دیوانه و دلشدة فلان قبیله است شاید در آن حال، چنان کرده باشد. علی (علیه السلام) او را آزاد کرد و عمر تکبیر گفت.

این روایت به پنج صورت و با اندکی تفاوتی نقل شده؛ در حدیثی، برای ابوبکر هم، چنان امری پیش آمده است. ناگفته نماند بخاری این حدیث را در صحیح خود آورده، اما او در هر حدیثی که موجب خدشه دار شدن کرامت و شخصیت خلیفه می شود؛ صدر و ذیل را تحریف می کند.

ندیده بودم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) تو را می بوسید، هرگز نمی بوسیدمت. آن گاه بر حجر بوسه زد. علی بن ابی طالب گفت: ای امیر او زیان و سود دارد. خدا فرمود:

(وَ إذ أخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهورِهِم ذُرِّیَّتَهُم وَ أشهَدَهُم عَلَی أنفُسِهِم)(1)

هنگامی که پروردگار تو از صلب های بنی آدم نسل شان را بر گرفت و از آن ها بر خودشان شهادت و گواهی خواست...

وقتی آنان اعتراف کردند که خداوند عزّوجّل، پروردگارشان و آن ها بندگان او هستند آن پیمان و شهادت را در برگ و ورقی نرم در این حجر خورانید و در روز قیامت آن حجر برانگیخته شود و او دارای دو چشم و یک زبان و دو لب است و برای آن کس که وفا کرده، شهادت دهد. او امین خدا در این زمین است. عمر گفت: خدا مرا در سرزمینی باقی نگذارد که تو، ای ابالحسن در آن جا نباشی.(2)

خمیده بود) پرسیدم: ای پیرمرد، زمان چه کسی را درک کرده ای؟ گفت عمر را دیده ام. پرسیدم در کدام غزوه حضور یافته ای؟ گفت: غزوه یرموک. گفتم خاطره ای را برای من بگو. گفت: با کاروان، سوار بر شتر برای حج بیرون آمدیم، تخم شترمرغی یافتیم در حالی که محرم بودیم اعمالمان را به پایان رسانیدیم. این مسئله را برای امیرالمؤمنین عمر گفتیم. او برگشت و گفت به دنبال من بیایید، تا به حجره های رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیدیم. حجره ای را زد. زنی جواب داد، عمر گفت: آیا ابوالحسن آن جاست؟ زن گفت: نه، به مزرعه رفته است. عمر برگشت و گفت دنبال من بیایید تا به علی (علیه السلام) رسید و او با دست خود خاک را هموار می کرد و گفت ای امیر خوش آمدی. عمر گفت: این جماعت در حال احرام تخم شترمرغ شکسته و خورده اند. علی فرمود: پس چرا به سراغ من نفرستادید. عمر گفت: شایسته است که من خدمت شما بیایم. علی (علیه السلام) فرمود: به تعداد تخمها، شتران نر را با شتران ماده نزدیک کنند نتیجه هر چه شد آن را به خانه خدا فرستند. عمر گفت گاهی شتر، بچه می اندازد و علی فرمود: تخم هم گاهی لقالق می شود. وقتی عمر بر می گشت گفت: خدایا! امر سختی بر من فرود نیاور مگر آن که ابوالحسن در کنار من باشد.(1)

ص:20

به او نسبت بد می دهد عمر دستور داد آن پسر را تنبیه کنند و بزنند. علی (علیه السلام) سر رسید و از حال، جویا شد. آن دو را به مسجدالنبی (صلی الله علیه و آله و سلم) فرا خواند. از زن پرسید. او آن نسبت را انکار کرد. علی به آن پسر فرمود: همان طورکه آن زن فرزندی تو را انکار می کند تو هم مادری او را انکار کن. آن پسر گفت: ای پسرعموی رسول خدا او مادر من است، چگونه انکار نمایم؟ علی (علیه السلام) فرمود: انکار کن من پدر تو و حسن و حسین برادران تو هستند. آن پسر گفت: من او را انکار می کنم. علی (علیه السلام) به کسان آن زن فرمود: آیا من می توانم دربارة این زن هر تصمیمی که خواستم بگیرم؟ گفتند: آری، در حق ما نیز می توانید تصمیم بگیرید. فرمود شاهد باشید من این پسر جوان را همسر این زن قرار دادم و به قنبر فرمود برو کیسه ای را که در آن، درهم هایی است، بیاور. آن را آورد و شمرد چهارصد و هشتاد درهم بود. آن ها را به عنوان مهریه به سوی زن انداخت و به آن پسر فرمود دست زن خود را بگیر و برو و نزد من نمی آیید مگر آن که اثر عروسی بر تو باشد.

وقتی آن جوان می رفت، آن زن گفت ای اباالحسن، خدا را، خدا را، آن آتش است. به خدا سوگند او پسر من است. پرسید چگونه؟ گفت: پدر او مرد زنگی بود برادرانم مرا به همسری او درآوردند و من به این پسر باردار شدم آن مرد به جنگ رفت و کشته شد و من این پسر را به محلّة بنی فلان فرستادم در آن جا

ص:22

نشو و نما کرد و خوش نداشتم او پسر من باشد. علی (علیه السلام) فرمود: منم ابوالحسن و او را به وی ملحق کرد و نسب ثابت گردید.(1)

به جماعت می خواند و در رکعت اول حمد و سوره قرائت نکرد. چون از نماز فارغ شد، مردم گفتند: قرائت نخواندید. پرسید رکوع و سجده چطور بود؟ گفتند خوب بود گفت پس مهم نیست.(1)

همه رجال این حدیث را، صحیح و ثقه دانسته اند.

رأی خلیفه بر زن حائض بعد از افاضه و حکم ازدواج در عده بدون آگاهی و اجتهاد در میراث جدّ و حکم زنی که به استناد آیه قرآن با غلام زر خرید خود هم بستر شده و برخورد خلیفه با زن آوازه خوان که در راه، از خوف او سقط جنین کرد و حکم زنی که ناچار شده و تن به زنا داده بود، علّامه آن ها را با شماره های پانزده الی بیست و سه به تفصیل آورده است.(1)

قضیة مغیره بن شعبه را در ذیل می آوریم:

علّامه امینی (رضی الله عنه) می نویسد: حد قذف برابر آیه چهار سوره نور، هشتاد تازیانه است و آن در صورتی است که قذف، صریح و آشکار باشد نه با اما و اگر؛ اما عمر بدون قذف صریح، هشتاد تازیانه زده است. یک مورد هم وقتی یک پیرزن، ناآگاهی خلیفه را از وضعیتش فهمیده، گریسته و گفته است همه و حتی پیرزنان هم از عمر داناترند.

اعتراض او و ناآگاهی عمر از سنت مشهوری که صغیر و کبیر اصحاب می دانستند، فصل مشبعی در این موارد آورده است.(1)

خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای عمر آن ها را رها کن؛ چشم اشک بار است و دل غم بار و عهد و انس نزدیک.(1)

علّامه امینی (رضی الله عنه) می نویسد: نمی دانم علت این که عمر زنانی را که گریه می کردند زد، چه بود؟ این در حالی است که پیامبر گریه و شیون آنان را می نگریست و اگر منعی برای گریه کردن بود، پیامبر شایسته تر بود که آنان را از گریستن باز دارد.

علّامه امینی (رضی الله عنه) این روایت را به هشت صورت نقل کرده و می نویسد: شگفتا! خلیفه با تازیانه اش از خواندن نمازی باز می دارد که سنت بودن آن ها قطعی است.

در موارد شصت و سه تا شصت و هشت آمده که خلیفه غیر عرب را از ارث محروم می کرد و با سعایت و سخن چینی اشخاص به جست وجو می پرداخت و در دفن شدن در حجرة نبوی از عایشه اجازه خواست و بالاخره سورة بقره را در طول دوازده سال آموخت! علّامه امینی (رضی الله عنه) می نویسد: چطور شد خلیفه از عایشه اجازه خواست آیا او حجرة نبوی را با ارث مالک شده بود که خود گفته اند پیامبر میراثی باقی نگذاشته و ... .

ص:38

هر کس انجام دهد کیفر می دهم. آن شیخ گفت: ما گواهی عمر را برحلّیت آن دو، پذیرفتیم و رای و تحریم او را نپذیرفتیم.(1)

علّامه می نویسد احادیث متعه، بالغ بر چهل حدیث می باشند.

نهی می کنم و انجام دهندة آن را کیفر می دهم، نسخ را نفی می کند، چنان که ابن عباس می گوید: آیة متعه، محکم است نه متشابه و نسخ هم نشده است.

آن گاه علّامه از بیست نفر با ذکر مأخذ یاد می کند که در مباح بودن متعه به آیه قرآن استناد جسته اند؛ آن ها پنداشته اند آیه متعه نسخ شده، درحالی که دلیلی بر آن ادعا، ندارند.

استدلال به آیه پنجم و ششم سوره مؤمنون، صحیح نیست، زیرا زن به طریق متعه و عقد انقطاعی، همسر مرد محسوب می شود. چنان که فقدان ارث در آن، دلیل حرمت نباید باشد که عقد دائم با عقد منقطع در برخی احکام تفاوت دارد و در بسیاری احکام هم مشترکند.

اختلاف اصحاب دربارة متعه، بسیار دامنه دار شده و اهل تفسیر هم در آن خصوص، سخنانی دارند و در این میان حدیث های ساختگی، در زمینة ادعای نسخ آیه، در برابر حدیث های ثابت و تاریخ صحیح نمی تواند مقاومت کند.

علّامه امینی (رضی الله عنه) به طورکلی اقوال را به پانزده قول رسانده و می نویسد:(1) رسواتر از همه، بانگ های جاهلانه موسی جارالله است. او در کتاب «الوشیعه» می نویسد به نظر من متعه، از نکاح زمان جاهلیت باقی مانده است و در صدر اسلام برخی انجام

ص:41

داده اند و شارع برای مصلحتی ان را در برخی حالات مجاز دانسته، لیکن بعداً منع شدید به عمل امده است.

مهم آن است که ببینیم چنان چیزی از نظر قرآن ثابت است یا نه؟

کتاب های شیعه به استناد آیه «فَما استَمَتعُتم بِه مِنهُنَّ فأتوهُنَّ اُجورَهُنَّ»(1) و آن را اثبات می کنند.

ولی به نظر موسی جارالله، صاحب الوشیعه، اگر آیه را در مورد متعه بدانیم از جهت ادبیات و بیان عربی، جمله آشفته می گردد. درباره متعه و نکاح متعه در قرآن، آیه ای نازل نشده، جز آنچه در کتاب های شیعه دربارة آن آیه، آمده است و

من این فصل را در جواب آن ها، گشوده ام.(2)

او، مدعی است که اصلاً متعه در اسلام مباح نبوده و نسخ آن هم، نسخ حکم شرعی نبوده بلکه نسخ یک امر جاهلی بوده و تحریم ابدی صورت گرفته است.(3)

موسی مدعی است که متعه، از حدیث های شگفتی است که جمعی از صحابه قائل به آن بوده و برخی تابعین از جمله طاووس، عطا، سعیدبن جبیر و جماعتی از فقهای مکه نیز به آن تمایل داشته اند. از فقهای مکه ابن جریح در آن باره بسیار

ص:42

اسراف کرده است و خلاصه امّت مسلمانان به حرمت آن اتفاق نظر دارند.(1) حتی دولت ایران (حکومت پهلوی اول)، آن را به طور قطع ممنوع اعلام کرده و بر خلاف فقهای شیعه از آن، ممانعت به عمل آورده است که آن حکومت در مقام اصلاح و سامان دادن به اوضاع جامعه بوده است.(2)

علّامه امینی (رضی الله عنه) می نویسد: این بود چکیده سخن موسی جارالله که چندین صفحه از کتاب «الوشیعه» را سیاه کرده و تمام آن ها از ادب دینی و عفت کلام و اصول علمی و شیوه سلیم نویسندگی و آداب اجتماعی به دور است و سخنان او با روش اسلام، فرسنگ ها فاصله دارد.

اگر پس از تعیین فرض، به چیزی توافق کنید که خدا، دانای حکیم بوده است.

به نظر نویسنده کتاب «الوشیعه» قول به نزول آیة متعه فقط از ادّعای شیعه است و احدی از دیگران قائل به آن نیستند. البته این کلام، کلام کسی است که بسیار ناآگاه و بی اطلاع است. آن گاه علّامه امینی (رضی الله عنه) بیش از بیست قول از بزرگان اهل سنّت را آورده که قائل به نزول آیة مزبور دربارة متعه بوده اند.

ما از موسی جارالله می پرسیم آیا این بیست کتاب و بیست شخصیّت از مراجع اهل سنّت در دانش قرآن نیستند؟ و شاید هدف او اهانت به دو امام بزرگوار شیعه: امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) باشد که او و همه می دانند که پیشواهای چهارگانه اهل سنّت، جیره خوار سفره علم و دانش آن امامان بزرگوار بوده اند. اگر شخصیت هایی مانند: بخاری، مسلم،احمد، طبری، فخر رازی، بیضاوی، بیهقی، اندلس، خازن، ابوحیان، ابن کثیر، ابوالسعود و آلوسی و چند تن دیگر از علمای تستن مورد احترام او نیستند پس چه کسی نزد او محترم است و عالمان اهل سنت نزد او چه کسانی هستند؟

متعه در اسلام حدود و شرایطی دارد که عبارتند از:

1. مهر؛ 2. زمان معین؛ 3. عقد شامل ایجاب و قبول؛ 4. جدایی با انقضای مدّت یا بذل آن؛ 5. عده نگاه داشتن 6. عدم میراث.

ص:44

این حد و مرز را فقها در کتاب های فقهی و محدثان در صحیح ها و مسندها و مفسّران در ذیل آیه تلاوت شده یاد کرده اند. و همه آنان اتفاق نظر داشته اند که متعه، با آن حدود و شرایط وجود داشته و به طور مباح، دایم یا موقت نسخ نشده است. پس سخن موسی جارالله که مدعی است متعه ازدواج های تاریخ جاهلیت و با اذن شارع نبوده است، سخنی است بی پایه و چنین ازدواجی در جاهلیت با این نام و نشان هیچ گاه نبوده است.

ص:45

کردم. این عقد نزد ما باطل است. در نزد مالک ابن انس جایز است از قول ابن عباس هم همین جواز بر می آید.

(وَلا تَقولُوا لِما تَصف السِنَتِکُم الکَذب)

با دروغی که زبانهایتان وصف می کنند نگویید این حلال است و این حرام تا به خدا افترا ببندید کسانی که بر خدا دروغ ببندند رستگار نشوند.

علامه امینی در ادامه مواردی نقل می کند که عبارتند از: نهی خلیفه از ادعای مؤمن بودن؛ ورود اسقف نجران بر خلیفه و مدد خواستن او از علی بن ابی طالب جهت پاسخگویی به سؤالات اسقف؛ حد زدن به فرد روزه داری که همراه با میگساران دستگیر شده بود و ... .

بعضی مسلمانان باز شراب می خوردند و بعضی دیگر آن را رها کردند، تا مردی شراب خورد و در آن حال به نماز ایستاد و اشتباه کرد؛ آیه نازل شد:

ای مومنان به نماز نزدیک نشوید در حالی که مست هستید تا بدانید که چه می گویید. (1)

عده ای باز می خوردند و عده ای رها کردند. تا آن که عمر شراب خورد و در حال مستی استخوان فک شتری را گرفت و با آن سر عبدالرحمن بن عوف را شکست. سپس نشست و آن گاه بر کشته های بدر که در چاه ها انداخته شده بودند نوحه سرایی کرد! این مطلب به گوش رسوا خدا رسید با خشم بیرون آمد و درحالی که عبایش بر زمین کشیده می شد و چیزی در دست داشت آن را بلند کرد و عمر را زد. عمر گفت: از خشم خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به خدا پناه می آورم. آیه نازل شد:

(انَّما یُریدُ الشَّیطانُ أَن یُوقِعَ بَیَّنکُمُ العَداوَةَ وَالبَغضآءَ فِی الخَمرِ وَ المَیسِرِ وَ یَصُدَّکُم عَن ذِکرِ اللهِ وِ عَنِ الصَّلوةِ فَهَل اَنتُم مُنتَهونَ)(2)

جز این نیست شیطان می خواهد در میان شما در شراب و قمار دشمنی ایجاد کند و شما را از یاد خدا باز دارد. آیا دست بردار هستید؟

در این وقت عمر گفت: دست برداشتم، دست برداشتم.(3)

ص:48

علّامه امینی در این باره چندین روایت از منابع مختلف نقل کرده از جمله:

عمر گفت: این گوشت شتر را در شکم ما جز شراب تند نمی شکند و نمی بُرد.(1)

او تا آخرین نفس شراب تند می خورد و وقتی با خنجر زده شد، نبیذ تندی آوردند و خورد. او عادت کرده بود و با آن مست نمی شد و دیگری اگر آن را می خورد مست می کرد.(2)

«الوشیعه» عمر را به طور مطلق داناتر می داند. هر انسانی نسبت به خود آگاه تر است.

نمی کرد. اعرابی گفت به گمانم تو آدم بدی هستی. سرانجام آن ها را خرید و پول آن ها را داد. اعرابی گفت: اجازه بده پلاس ها و جهاز از روی آن ها بردارم. عمر گفت من آن شتران را با جهاز و پلاس ها خریده ام. میان عمر و آن مرد اعرابی اختلاف پیش آمد. علی (علیه السلام) رسید. به داوری این مرد راضی هستی؟ اعرابی گفت: آری. علی (علیه السلام) فرمود: اگر شرط کرده ای که این شتران با جهاز و پلاس بخری آن ها مال توست، ولی اگر شرط نکرده ای به طور معمول مال فروش متاعش را با اشیایی بیشتر از قیمت یک شتر می آراید عمر راضی شد و بهای شتران را پرداخت و شتران را برد.(1) خدا امیرالمؤمنین را خیر دهد که برای اعرابی، پلاس و جهاز شتر را حفظ کرد و الّا عمر آن ها را برده بود. اما قضاوت در مسئله با خوانندة هوشمند است.

عمر چوب دستی (دِرّه) را بالا برد و گفت حجّی مانند بیت الله است؟ آن دو مرد گفتند نه ما از آنجا در حال گذر بودیم.(1)

علّامه امینی (رضی الله عنه) ضمن بیان هشت نقل از این روایات، می نویسد: بیت المقدس از سه مسجدی است که می توان به قصد زیارت آن ها عزم سفر کرد و گویا خلیفه از یاد برده و آن حدیث نبوی را فراموش کرده است. وانگهی او بدون بررسی این که آن ها به طور مستقل به آنجا سفر کرده اند یا گذشته اند چوبدستی اش را بالا برده است.

کسی که متصدی خلافت کبری است ضروری ترین مسئله روز را نمی دانست تا عبدالرحمن به او گفت چه کند؟ آن هم دربارة مسئله ای که از نظر بعد اقتصادی، سیاسی و دینی مهم است.

امری روا نیست در مورد آنچه اتفاق افتاده، به قدر کافی دل مشغولی وجود دارد.(1)

شریک شما هستم. در عبارت طبری نیز آمده: عمر می گفت: تنها قرآن بخوانید و آن را تفسیر نکنید و کم تر از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کنید و من شریک شما هستم.(1)

آیا خلیفه نمی دانسته که ظاهر کتاب خدا مردم را از سنت بی نیاز نمی کند؟ بنابر نقل اهل سنت، پیامبر فرمود: فانّی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و سنتی ... قرآن از سنت جدا نیست تا بر سر حوض پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شوند و نیاز امّت به سنّت کم تر از نیاز ایشان به قرآن نیست، کما این که کتاب به سنّت نیازمندتر است از سنّت به کتاب.

بنا بر گزارش ابن کثیر در «البدایة و النهایة»(2) خلیفه به کعب الاحبار گفت: حدیث گویی از نخستین را رها می کنی یا تو را به سرزمین بوزینگان، ملحق کنم و نیز به ابوهریره می گفت: حدیث رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) را رها می کنی یا تو را به سرزمین روس تبعید می کنم.

آری سیاست گذاری وقت، سبب شد که در های دانش به روی امّت بسته شود آنان را در درّه هولناک جهل و بی خبری بیندازد و گرفتار هواهای نفسانی کند، هر چند خلیفه چنان قصدی نداشته باشد؛ لیکن آن، سپری بود که او برای حفظ

ص:57

خود پشت آن قرار گرفت؛ تا از موج مشکلات و مسائلی که برایش پیش می آمد در امان باشد.

پس از آن که امّت مسلمان از دانش قرآن نهی شدند و از درس های بزرگ علمی، ادبی, دینی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و تاریخی قرآن دور ماندند و باب تعلیم و تعلم چنان بسته شد که مردم علاج واقعه ها را قبل از وقوع نتوانند؛ خواه ناخواه در طوفان مشکلات رها شوند، آن وقت با کدامین حکم و حکمت این امت بیچاره پیشرفت کند و بر امت های دیگر پیشی بگیرد؟ و با کدام کتاب و با کدام سنت به سیادت برسند که صاحب رسالت خاتم برای آنان در نظر داشته است؟

این روش خلیفه در نهی از حدیث نبوی، ضربه ای مهلک بر پیکرة اسلام و امّت مسلمانان بود و مانع آموزه ها، شرف، تعالی و پیشرفت گردید. حال دانسته یا ندانسته!

جمعی از این روش خلیفه پیروی کردند و بر خلاف آنچه از شارع بزرگوار ثابت بود مانع کتابت سنت ها شدند.(1)

تورات و انجیل را رها کردند و علومی که در آن ها بوده همه از میان رفت.

علّامه امینی (رضی الله عنه) این جریان را به صورت های مختلف و گاه با تفصیل بیشتر آورده است. بنا به نقلی دیگر، خلیفه یک مرد کوفی را که به دنبال کتاب های دانیال بوده، خواست و بر او تازیانه نواخت و آیاتی از قرآن تلاوت کرد و آن وقت تمام کتاب ها را آتش زد.(1)

یحیی غراماطیقی زنده بود تا آن که عمروبن عاص اسکندریه را فتح کرد. او (یحیی) که جایگاهش در دانش، شناخته شده بود بر عمرو وارد شد و عمرو او را گرامی داشت و سخنان فلسفی او را که عرب با آن ها مأنوس نبود شنید، عمرو شیفته یحیی شد که او مردی خردمند، خوش برخورد و راست اندیش بود و از او جدا نشد. روزی یحیی به عمرو گفت: تو ثروت های اسکندریه را صاحب شدی و همه دارایی های موجود در آن را لاک و مهر زدی آنچه را که از آن، سود می بری، از آن تو و ما هیچ حرفی نداریم؛ لیکن آنچه را که برای تو سودمند نیست، ما به آن شایسته هستیم. عمرو گفت شما به چه چیز نیاز داری؟ یحیی گفت: آن کتاب های حکمت است که در گنجینه های شاهان موجود است. عمرو گفت: این ممکن نیست مگر آنکه من از

ص:60

خلیفه اجازه بگیرم و نامه ای نوشت و او را در جریان گذاشت عمر در پاسخ نوشت: کتاب هایی که تو یاد کرده ای هرگاه در آن چیزی باشد که موافق قرآن است کتاب خدا ما را بی نیاز می کند و اگر مخالف کتاب خدا باشد ما نیازی به آن ها نداریم همه را از میان ببر و نابود کن. عمرو عاص آن کتاب ها را به تون های حمام اسکندریه توزیع کرد و طی شش ماه همة آن ها را نابود کرده و سوزاندند. بشنو و تعجب کن.(1)

این جمله ملطی را جرجی زیدان در کتاب تاریخ تمدن اسلام آورده و در پاورقی افزوده: که در نسخه چاپ شده در چاپخانه آباء یسوعیین بیروت، این جمله را نمی بینیم و نمی دانیم به چه سبب حذف شده است.(2)

در نقلی دیگر، مشابه آنچه گذشت از یحیی نحوی آورده و ابن خلدون هم به آن اشاره دارد.(3)

علامه امینی می نویسد: نظر در کتاب های امت های پیشین به طور کلی ممنوع نیست، به خصوص اگر آن ها کتاب های علمی، صنعتی، فلسفی، اخلاقی، پزشکی، فلکی، نجومی، ریاضیات و امثال آن باشد. به ویژه اگر چنان کتابی منسوب به

ص:61

پیامبری از انبیا، مانند دانیال نبی باشد. هرگاه چنان نسبتی ثابت شود.

آری، اگر کتابی به امر باطل و ضلالت، فراخوان باشد و بر اشخاص ساده و کم خرد تاثیر بد بگذارد و او توان نقد و پاسخگویی را نداشته باشد، برای او حرام خواهد بود. اما برای کسی که قدرت تجزیه و تحلیل دارد و باطل را از حق تشخیص می دهد، خواندن چنان کتاب یا کتاب هایی نه تنها مجاز است، بلکه از بهترین طاعات محسوب می گردد.

وانگهی، منافات ندارد که قرآن نکوترین داستان باشد. با این وجود در کتاب هایی هم، دانشی کارآ، حکمتی رسا و صنعتی سودمند و یا آنچه به حال بشر مفید است، وجود داشته باشد. هرچند که آنچه در قرآن، با معنایی دقیق و ژرف است، بسیار محکم و استوار می باشد؛ لیکن فکر بشر عادی از آن ها قاصر است. با آن که انسانی اذعان دارد که کوچک و بزرگی نمانده مگر آن که قرآن، آمار آن ها را دارد و هر تروخشکی در کتاب مبین هست ولی او نمی تواند همة آن ها را استنباط کند. پس منع از کتاب های دیگر جنایتی در حق جامعه بوده و دور نگاه داشتن افراد از دانش است و کتک زدن در آن مورد عملی است غیر قانونی و هرگز کتاب و سنت آن را تأیید نمی کند.

خدا می داند، مسلمانان با از دست دادن آن همه ثروت علمی در اسکندریه و پراکنده ساختن آن ها در سرزمین های

ص:62

ایران چه تمدنی پیشرو و چه صنعت های ظریفی را که به هدایت و یا ضلالت هم ارتباطی نداشته، از دست داده و خسارت دیده اند. علاوه بر آن خلیفه می توانست آن ها را جدا کند و کتاب های خوب و سودمند را نگاه داشته و آنچه را مایه ضلالت و الحاد بود از بین ببرد؛ ولی چنان نکرد و گذشت تا حادثه ای که نباید، روی داد.

در مورد سوم عمر به عبدالرحمن بن عوف گفت ما در قرآن آیه ای می دیدیم که نازل شده بود: «اِنّْ جاهَدوا کَما جاهَدتم اوَّل مَرَّة»، اکنون نمی بینیم، گفت در بخش هایی که از قرآن انداخته شد، آن آیه بوده است.

ابی ابن کعب آیه ای را چنین خواند:

(وَلَا تَقرَبُوا الزَّنَی إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَةً وَ سَاء سَبِیلاً)(1)

وقتی عمر آمد و از وی پرسید او گفت آری من از دو لب پیامبر چنان شنیدم و تو در آن زمان کاری جز دادوستد و خریدوفروش نداشتی.

آنچه گفته شد و نمونه هایی دیگر که علّامه امینی (رضی الله عنه) در الغدیر آورده است، نشان می دهد که عمر چندان احاطه به قرآن و قرائت های آن نداشته و به سخن این و آن اعتماد می کرده و قائل به کم وزیاد شدن در قرآن بوده است. چرا باید خلیفه مسلمانان چنین وضعی داشته باشد؟

درحالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: اگر برای کسی سه فرزند متولد شود و نام یکی را محمد ننامد نادان است.(1)

2. خلیفه نام گذاری به نام های پیامبران را ممنوع کرد، درحالی که نام پیامبران بهترین نام ها است. در این زمینه حدیث هایی تشویقی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) منقول است.

3. خلیفه از کنیه ابوعیسی چندشش می شد و حالش دگرگون می گشت و می گفت مگر عیسی (پیامبر) پدر داشت؟ و به صهیب می گفت: تو چرا ابویحیی کنیه داری تو که فرزند نداری؟!

4. شگفت آن که وقتی خلیفه فهمید کنیة مغیره را رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ابوعیسی لقب داده، باز از نظرش برنگشت و گفت گناهان گذشته و آینده رسول خدا آمرزیده شده، ما باید به فکر خود باشیم که گناه نکنیم؟!

5. آن گاه که خلیفه تصور کرد که این دو لقب و کنیه بد است و برای آن شروع کرد به گاز گرفتن دست خود، قبل از زدن. چنین تنبیه ناگواری را گوش روزگار نشنیده است.

6. او کنیه ابومرّه را پسندید. درحالی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) چنین کنیه ای را نهی فرموده است. آن کنیة شیطان است.

7. خلیفه می پنداشته است که ذوالقرنین از نام های فرشتگان است درحالی که او یک غلام رومی بوده که به سلطنت رسیده

ص:65

است. در قرآن، احادیث، اشعار و ادبیات جاهلی فراوان از آن نام سخن به میان آمده است.

علّامه امینی (رضی الله عنه) می نویسد: حدّ، کفاره و پاک کننده است هرگاه گناه کاری را حد زدند گناهش پاک می شود و دیگر چرا دوباره حدّ بخورد؟ و این در سنّت ثابت است سپس شش روایت بر این معنا گزارش می کند از جمله: از علی امیرالمؤمنین روایت است که فرمود: هر کس گناهی انجام داد و بر آن حد خورد همان، کفاره و پوشاننده است.(1)

از دیگر سوی، ابن جوزی نقل کرده است که عمر همه روزه، روزه می گرفت.(1) در سیره او آورده اند که عمر پی درپی روزه می گرفته است و روایت هایی مختلف در این خصوص آمده است. از سویی روزة همه سال ناممکن است برخی روزها مثل عیدین و تشریق نباید روزه گرفت. البته به طورکلی اگر کسی منهای روزهای ممنوع روزه بگیرد، اشکالی نیست، ضرری هم به خود نزند یا حقّی را پایمال نکند. خلیفه در ظاهر، در زمرة کسانی بوده که پیوسته روزها را به هم می پیوندند و روزه می گیرند. علّامه از بیش از بیست نفر را نام برده که تمامی سال را روزه می گرفته اند.(2) امّا جای این سوال باقی است که چرا خلیفه به آن مرد به سبب روزه دهر تازیانه زد. آیا روزة همة سال مخصوص خلیفه و اجتهاد او بوده است؟!

(ان هذا لهو القصص الحق و لقد جئناهم بکتاب فصلناه علی علم و ما لهم بذلک من علم ان هم الا یظنون ان الظن لا یغنی من الحق شیئاً)

آنان فقط گمان دارند و همانا گمان به هیچ وجه از حقّ بی نیاز نمی کند.

در نزد عمر بود چندین برابر دانش علی (علیه السلام) بود! یا کلام ابن تیمیه که گفت: مردم داوری ها و فتاوای ابوبکر و عمر و عثمان و علی را گرد آوردند. درست ترین و با دلیل ترین آن ها را چیزی یافتند که در نزد ابوبکر و سپس عمر بوده و مخالفت عمر را با نصّ، کم تر از مخالفت های علی یافتند؛ اما در داوری های ابوبکر مخالف نص نیافته اند! با این وجود، ابوبکر و عمر در اصل از علی چیزی نمی پرسیدند؛ حتی علی (علیه السلام) از ابوبکر دانش آموخته است، و دیگر سخنانی که قلم از ذکر آن ها، شرم دارد.(1)

دوم: ارزیابی حدیث «بر شما باد سنت من و خلفای دانا و رهنما! پس به آن چنگ زنید و با دندان های عقل آن را سخت و محکم نگه دارید، بر شما باد که حذر کنید از چیزهای تازه و نو؛ زیرا هر تازه ای بدعت و در هر بدعتی گمراهی است.»(2)

این حدیث را بر خلیفه هایی نسبت داده اند که با گزینش نص، ابوبکر و سپس به شورا بر کرسی خلافت نشسته اند و علی (علیه السلام) را هم ردیف این ها آورده اند و معقول نیست رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمان دهد به تبعیت از کسانی که واقف و مجتهد در فقه،کتاب، سنّت و فتوا نبوده، و از دهان این و آن می گرفته اند. افزون بر آن که علما در مواردی با سنّت عمر، که مخالف نصّ

ص:71

سنت نبوی بوده است، مخالفت کرده اند. پس معنای صحیح حدیث مزبور خلفایی است که همواره رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ازآنان نام برده و آنان را همدوش قرآن کریم قرارداده و در حدیث: انی تارکم فیکم الثقلین: کتاب الله و عترتی اهل بیتی لن یفترقا حتی یردا علی الحوض.(1) عدل و برابر قرآن یاد کرده است. پیامبر آنان را به رشد و هدایت توصیف فرموده است و سیره آنان با سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به تمام معنا مطابقت دارد. کسانی که حکومت به دست گرفتند، لیکن پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نه آنان را معرفی کرد و نه نصب شان فرمود و نه به آن ها وصیّت فرموده است. رسول خدا عددی نفرمود که منطبق بر خلفا باشد و فقط صفت هایی یاد کرده است که آن ها جز بر امامان معصوم و اهل بیت صدق نمی کند و تمسّک در خلافت عمر به این حدیث از قبیل تمسّک به عام در شبهات مصداقی است.

سوم: در فضائل عمر یک سلسله حدیث های ساختگی وجود دارد که با مسلمات، سازگار نیست. مثل: اگر من مبعوث نشده بودم عمر مبعوث می شد!(2)

علّامه امینی (رضی الله عنه) در این باره به هشت حدیث با عبارت های مختلف و هدف یکسان اشاره می کند.

ص:72

علّامه امینی (رضی الله عنه) سپس می نویسد: کسی به این درجه از فضیلت باشد تا آن جا که نزدیک به مقام پیامبری، آن گاه فاقد علم در مسائل واضح و روشن تا آن جا که خود می گوید همه از عمر داناترند و معانی کتاب و سنت را از دهان این و آن آموخته و جز اشتغال در بازار برای کار، مشغولیتی نداشته و دانستن یک لغت قرآنی را تکلف انگاشته است؟ آری، عده ای برایش فضائل تراشیده اند و ندانستند این کار رسوایی به بار خواهد آورد و کاوشگران هر چه زمان پیش رود پرده کنار می زنند. سخن می گویند و قلم هایی که آگاهانه می نویسند و عادلانه داوری می کنند. بین مردم به داد، داوری کن و به دنبال هوای نفس مباش و از راه حق منحرف مشو.

چهارم: در اسناد شمس الدین مالکی مطابقی آمده، اولی حدیث ولایت و روز غدیر می باشد، (که موضوع کتاب ما «الغدیر» است). دومی حدیث منزلت است.

تو نسبت به من [بدون در نظر گرفتن نبوت]، مانند هارون هستی نسبت به موسی و همین بس است و سپاسگزار باش.

درباره این حدیث هم در جلد چهارم بحث کردیم.

پنجم: سبقت در اسلام و در این خصوص هم بحثی گذشت.

ص:73

ششم: کنیه ابوتراب

شمس الدین مالکی در سه بیت این کنیه را برای علی مطرح کرده است. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) این کنیه را در غزوه عشیره که در ماه جمادی الاولی یا جمادی الثانی سال دوم هجری رخ داده، به علی (علیه السلام) داده است.

آن گاه که او و عمار را که روی خاک نرمی خوابیده بودند، بیدار کرد و علی (علیه السلام) را تکانی داد و فرمود: «بایست ای اباتراب. آیا از شقی ترین آن دو مرد، تو را خبر دهم؟ آن پی کننده شتر صالح و آن کس که بر سر تو زند و با خون آن ریش تو را خضاب کند.» این حدیث از احادیث صحیح و قطعی است.(1)

روایت دیگر: علی (علیه السلام) نقل می کند: پیامبر دنبال من بود مرا در کنار نهری که خوابیده بودم، یافت. فرمود: امروز مردم تو را ابوتراب می نامند و گویا احساس فرمود که من از این امر راضی نیستم و نسبت به آن در دل من چیزی است. فرمود: بلند شو من تو را خشنود می کنم تو برادر من و پدر فرزندان من هستی. از سنت من دفاع می کنی و دیون مرا می دهی. هر کس در زمان من بمیرد خدا را تکبیر گفته و هر کس در زمان تو بمیرد

ص:74

اجلش سر رسیده و هرکس بمیرد در حالی که تو را بعد از مرگ تو، دوست داشت خدا امن و ایمن کار او را پایان دهد. مادامی که آفتابی طلوع یا غروب کند هر کس بمیرد در حالی که تو را دشمن داشت با مرگ جاهلی می میرد و حساب هرچه در اسلام کرده باید پس دهد.(1)

در ظاهر خود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) علی را ابوتراب خوانده و در مواردی هم تکرار شده، مثل روز عشیره و روز برادری. البته در برخی احادیث آشفتگی احساس می شود. در شعر جمال الدین مالکی هم این معنا انعکاس دارد. گو این که میان علی و فاطمه زهرا (علیها السلام) ، شکرآبی به وجود آمده و علی (علیه السلام) اندکی دلگیر بود. این، نشان می دهد که دست هایی در این حدیث بازی کرده و تصرف نموده اند. درحالی که هرگز میان علی (علیه السلام) و فاطمه زهرا (علیها السلام) که خاندان عصمت و طهارت اند و آیات قرآن بر این معنا شاهد است، رنجشی حاصل نشده است.

علّامه امینی می نویسد: این را بدخواهان علی برای شکستن قداست او گفته و خواسته اند حسن معاشرت او را با همسر پاکش، مخدوش سازند و این کینه و عداوت تا به امروز هم کشیده که نویسنده سیاه دلی در صفحه کتابش می نویسد: میان علی و فاطمه (علیها السلام) رنجشی پیش آمده و او سیلی به صورت

ص:75

فاطمه نواخته بود...(1) تا آخر افسانه. حاکم نیشابوری می گوید: این بنی امیه بوده اند که لقب ابوتراب را برای علی (علیه السلام) کاستی شمردند و او را بر بالای منبرها لعن کردند و مسخره نمودند. آنان در واقع پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را که لقب ابوتراب را به او داده بود، مسخره کردند.

(قُل أَبالله و آیاتِهِ و رَسُولِهِ کُنتُم تَستَهزِئُونَ لا تَعتَذِرُوا قَد کَفَرتُم بَعدَ إیمَانِکُم إِن نَعفُ عن طائفة مِنکُم نُعَذِّب طآئِفةً بِأنهم کَانُوا مُجرِمیِنَ)(2)

بگو آیا خدا و آیات او و رسول او را به سخره می گیرید؟ عذر نیاورید، شما پس از ایمان، کافر گشته اید.

ابن جوزی هم سخن حاکم را درست دانسته است.

هفتم: برائت

از جمله مضامین غدیریه به جمال الدین مالکی، در مناقب امیرالمومنین علی (علیه السلام) حدیث ابلاغ برائت از مشرکین است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) علی را از سوی خود برای ابلاغ برائت فرستاد و این ماموریتی ویژه بود و فرمود: شایسته نیست از سوی من کسی جز اهل بیتم رساننده باشد.

اولین آن امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) (1) که به چند صورت از او روایت شده است.

دوم: ابوبکر بن ابی قحافه:

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مرا به قرائت برائت به اهل مکه بر انگیخت تا اعلام کنم پس از آن سال مشرکی نباید حج بگزارد و برهنه ای نباید طواف خانه خدا کند و جز مسلمانان داخل بیت نشود و میان هر کس و رسول خدا پیمانی وجود داشت، تا پایان مدت آن محترم است. خدا و رسول او از مشرکان بیزارند. سه روز گذشت سپس به علی (علیه السلام) فرمود: به ابوبکر بپیوند و او را برگردان و تو تبلیغ کن. ابوبکر گفت: او هم چنان کرد که پیامبر فرموده بود.

وقتی ابوبکر بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شد، گریست و گفت ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آیا دربارة من چیزی رخ داده است؟ پیامبر فرمود: در حقّ تو جز خیر رخ نداده و لیکن مأموریت یافتم آن را جز خود و یا کسی که از من باشد، تبلیغ نکند و نرساند.(2)

سوّم: ابن عباس نقل می کند:

رسول خدا ابوبکر را فرستاد و فرمود آن کلمه ها را ندا کند سپس علی (علیه السلام) را به دنبال او فرستاد. ابوبکر صدای شتر پیامبر

ص:78

را شنید با وحشت بیرون آمد پنداشت که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است. امّا او علی (علیه السلام) بود. نامه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را تسلیم کرد که او چنان کلمات را ندا در دهد و توافق حاصل شد و علی (علیه السلام) در ایام تشریق ندا داد: خدا و رسول او از هر مشرکی بری هستند و هیچ تعهدی نسبت به آنان ندارند.(1)

گزارش عباس به چند صورت نقل شده است.(2)

چهارم: جابربن عبدالله انصاری نقل می کند:

پیامبر از عمره بازگشت. ابوبکر را به عنوان امیر حاج فرستاد. در عرج آمادة نماز صبح بودیم ابوبکر صدای شتر پیامبر را شنید و گفت این صدای ناقه رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) است. در امر حج برای رسول خدا بدا حاصل شده است. منتظر باشیم با رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) نماز بگزاریم. اتفاقاً علی (علیه السلام) بود. ابوبکر پرسید امیر آمدید یا رسول و آورندة پیام. علی گفت: رسول و پیام دارم.

علّامه امینی (رضی الله عنه) سیزده نفر را ذکر می کند و سپس روایت های مرسلی آورده که ارسال مسلّم هستند؛ از جمله امام ابوجعفر محمدباقر (علیه السلام) و همة منابع آن را یاد کرده که اندکی از بسیار را نقل کردیم.

ص:79

هدف از ذکر پی درپی این حدیث ها آن است که بگوییم: آن، تواتر معنوی و یا اجمالی دارد و اصل قضیه که چند آیه از ابوبکر برگرفته شده و امیر المؤمنین (علیه السلام) به تبلیغ آن مشرّف گشته، کافی است تا باور کنیم، آن که برای رساندن چند آیه شایسته نبوده پس چطور برای رساندن کل احکام دین و آیات قرآن مبین امین و شایسته است؟

ص:80